Η ταυτότητα του άνδρα, είναι μία ανθρώπινη θέση μέσα στην ψυχολογία, στην ιστορία και στην κοινωνική πραγματικότητα που δύσκολα θα μπορούσε να αμφισβητηθεί... Μέχρι τώρα.

Αν παρατηρήσει κανείς την πορεία του άνδρα από το παρελθόν μέχρι σήμερα, θα βρει αξιοσημείωτη κληρονομική συνέπεια στον χαρακτήρα, στη συμπεριφορά και την προσωπικότητά του. Όλα αυτά, προέρχονται από τη φυσική του δύναμη. Η ανθρώπινη κοινωνία, "χτίστηκε" όλους αυτούς τους αιώνες μέσα από την ανασφάλεια των κινδύνων του φυσικού περιβάλλοντος, με μοναδική προστασία τη σωματική δύναμη των ανδρών, στις συντρόφους, στην οικογένεια και στην ομάδα. Οι απαιτήσεις της κάθε εποχής, πρόσταζαν ώστε ο άνδρας να στηρίζεται σε αυτή τη φυσική ικανότητα, που του έδινε αβίαστα ρόλο κυνηγού, πολεμιστή, αρχηγού, κυβερνήτη, ηγέτη και κουβαλητή της οικογένειας. Κάθε ιστορική κοινωνία, επιβεβαίωνε με τον τρόπο της - πόλεμοι, συγκρούσεις, πολιτικά γεγονότα - αυτό το ρόλο του άνδρα. Δειλά δειλά τον τελευταίο αιώνα, αναδύθηκαν κυρίως μέσω ΜΜΕ και τέχνης και άλλες πτυχές που κρύβονταν πίσω από την σκιά της σκληράδας του άνδρα: ο οικογενειάρχης, ο πατέρας, ο ρομαντικός, ο gentleman.

Οι τελευταίες δεκαετίες όμως, έχουν φανερώσει τόσες πολλές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που έχουν ταρακουνήσει την ανδρική (αλλά και τη γυναικεία) ταυτότητα. Είναι αναπόφευκτο, άλλωστε, όταν ένα μέλος μετακινείται στο σύστημα, να μετακινείται και οποιοδήποτε άλλο σχετίζεται με αυτό. Σε αυτό το χρονικό διάστημα, άρχισαν να γεννιούνται διαφορετικές απόψεις για το ρόλο του άνδρα, που τον προσδιορίζουν σαν ανώριμο, άκαμπτο, αναποτελεσματικό, ανίκανο για ενσυναίσθηση, άνθρωπο των σπηλαίων που αδυνατεί να ανταποκριθεί στις μεταβαλλόμενες συνθήκες της σημερινής εποχής. Χαρακτηρισμοί που βάζουν τον άντρα στη γωνία του ρινγκ, να δέχεται αλλεπάλληλα χτυπήματα, πολλά από αυτά κάτω από τη μέση. Τι έχει συμβεί πραγματικά στον άνδρα και γιατί δεν στηρίζεται πια στη φυσική του δύναμη για να απαντήσει σε αυτά τα χτυπήματα;

Μέχρι τώρα, δεν είχε παρουσιαστεί στον άνδρα η ανάγκη της επικοινωνίας με εγγύτητα. Λογική, αρχέτυπα και πραγματικότητα, ευθυγραμμίζονταν. Δεν υπήρχε η απαίτηση από τους άνδρες να εκφράζουν συναισθήματα, να δείχνουν ευαισθησία και να επιβεβαιώνουν συναισθηματικά τις γυναίκες. Οι εποχές άλλαξαν, όπως και ο ρόλος του άνδρα χωρίς όμως να έχει συμμετάσχει ο ίδιος σε αυτό. Ο ρόλος του πια έχει ετεροκαθοριστεί από το πλαίσιο. Η θέση του άνδρα στην εργασία, στην κοινωνία και στις σχέσεις, μετακινείται, αποτέλεσμα και των κοινωνικοοικονομικών αλλαγών. Η πυγμή, η εξουσία, η απόλυτη δύναμη που βασιζόταν η κοινωνία μέχρι τώρα, έχουν δώσει τη θέση τους στην εμπιστοσύνη, στην συνεργασία, στην αντίληψη, στην επικοινωνία, στοιχεία που δεν κατέχει ο άνδρας διότι, απλά, δεν τα έχει μάθει - σε αντίθεση με τη γυναίκα που στην εξελικτική τους πορεία εκπαιδεύεται σε αυτές τις δεξιότητες.

Το αγόρι από τη στιγμή που θα γεννηθεί, έρχεται να καλύψει έναν ρόλο που όλη η κοινωνία περιμένει από αυτό. Να γίνει άνδρας. Να είναι απρόσιτος, σκληρός, απόμακρος, άγριος, αρρενωπός, με δύο λόγια παραδοσιακός άνδρας. Και πώς θα εκπληρώσει τις προσδοκίες της κοινωνίας; Μεγαλώνοντας με τον τρόπο που καλλιεργεί αυτές τις δεξιότητες.

 

Η εξελικτική "ανδρική" πορεία

Τα πρώτα πρότυπα έρχονται μέσα από την οικογένεια, με τη μητέρα να καλύπτει όλες τις συναισθηματικές ανάγκες του αγοριού, με μονόπλευρο τρόπο και χωρίς αμοιβαιότητα στο συναίσθημα. Η μητέρα δίνει, χωρίς να περιμένει να πάρει τίποτα πίσω. Ο άνδρας στην πορεία της ζωής του, αποζητά αυτή την συναισθηματική συναλλαγή, αλλά με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως όταν ήταν παιδί, δηλαδή ανισότιμα. Όχι γιατί δεν θέλει, αλλά γιατί δεν ξέρει πώς να την εκφράσει, δημιουργώντας συναισθηματικά τραύματα στον εαυτό του.

Στην εξελικτική πορεία του άνδρα, παρουσιάζονται ευκαιρίες που θα μπορούσε να αξιοποιήσει. Όλα τα μηνύματα όμως επικοινωνούν κάτι διαφορετικό. Στην οικογένεια, ειδικότερα αν παρουσιαστούν δυσλειτουργικά ανδρικά πρότυπα π.χ. πατέρας απορριπτικός και θυμωμένος, ο εγκέφαλος σμιλεύεται σε αυτές τις συμπεριφορές, χτίζοντας την μελλοντική του ταυτότητα ως ενήλικος άνδρας. Ο θυμός, η ακαμψία, η αποστασιοποίηση, η οργή, γίνονται όχι μόνο συνήθειες αλλά και μία πανοπλία που προστατεύει από τη συναισθηματική έκφραση και το φόβο που κρύβεται μέσα του.

Τα αγόρια όταν βρεθούν στο σχολείο, έχουν άλλη μία ευκαιρία κοινωνικοποίησης και έκφρασης των συναισθημάτων τους. Φευ! Το πλαίσιο έρχεται να λειτουργήσει και εκεί στερεοτυπικά και να αποδώσει, με διαχρονική ασφάλεια, τα χαρακτηριστικά των ρόλων στο κάθε φύλο. Έτσι, στα αγόρια δεν επιτρέπεται να εκφραστούν συναισθηματικά και να «δεθούν» επικοινωνώντας ουσιαστικά με τους φίλους τους. Αυτά είναι «κοριτσίστικα» πράγματα. Στα αγόρια επιτρέπεται να εκφραστούν μόνο με πράξεις και πρωτόγονους μηχανισμούς έκφρασης, όπως ο θυμός. Σκεφτείτε πώς «επικοινωνούν» σήμερα οι άντρες με τους φίλους τους. Μόνο μέσα από δραστηριότητες και σχεδόν ποτέ συναισθηματικά.

Στο εδώ και τώρα, ο άνδρας που έρχονται αντιμέτωπος με τις σύγχρονες προκλήσεις, παρουσιάζει αυξημένα επίπεδα stress, σχετιζόμενα με την εργασία και τις σχέσεις. Τα θέματα που καλούνται να διαχειρισθούν οι ψυχολόγοι στις θεραπείες με τον άνδρα θεραπευόμενο, αφορούν θυμό (που όταν στρέφεται προς τον εαυτό του, οδηγεί σε κατάθλιψη), εξαρτήσεις, άγχος και προβλήματα στις σχέσεις.  Η επιφάνεια αυτών των συμπτωμάτων, είναι ο θυμός και η οργή, απο κάτω βρίσκεται η αγωνία και η ντροπή για το αβέβαιο και πιο βαθιά ο φόβος.

Αν ο άνδρας νιώσει ότι ο έλεγχος χάνεται από τα χέρια του, δυσκολεύεται να επανακαθοριστεί και ταυτόχρονα να είναι βοηθητικός στο περιβάλλον του. Αρχίζει να αισθάνεται τρωτός, ευάλωτος, εξαρτημένος και να ντρέπεται. Στρέφει το φακό προς τον εαυτό του, θεωρώντας ότι δεν είναι αρκετός στη δουλειά του, αποπροσανατολισμένος από το ρόλο που ήξερε στο να εργάζεται ατομικά, ανταγωνιστικά και να βγαίνει νικητής. Στο σπίτι νιώθει ότι δεν εκπληρώνει πια το ρόλο του, καθώς οι απαιτήσεις εκεί αφορούν τώρα τη συναισθηματική εγγύτητα και την επικοινωνία. Στοιχεία ταμπού για εκείνον, καθώς επικρατεί το στερεότυπο ότι θα χάσει την ταυτότητά του "αν έρθει σε επαφή με τα γυναικεία χαρακτηριστικά του", μία φράση που έχει βάλει ταφόπλακα στην έκφραση των συναισθημάτων του άνδρα και τον έχει εγκλωβίσει σε ένα κλουβί από το οποίο δεν θέλει πια ο ίδιος να βγει.

Δεν υπάρχουν όμως αντρικά και γυναικεία συναισθήματα, υπάρχουν ανθρώπινα συναισθήματα, που χρειάζεται να εκφράζονται.

 

Ο σύγχρονος άνδρας είναι έτοιμος να ανακαλύψει τον εαυτό του

Αν μείνουμε στην παρατήρηση της ανδρικής πορείας, στην επαναληψιμότητα των στερεοτύπων, στον φοβικό προσδιορισμό που εγκλωβίζει, ο άνδρας θα δει μόνο αδιέξοδα, με σίγουρη έκβαση: απόσυρση, απομόνωση, παραίτηση, κατάθλιψη. Μακάρι όμως να ήταν έτσι τα αδιέξοδα! Εδώ ο άνδρας βρίσκεται μπροστά σε μία τρομακτική ευκαιρία διαφοροποίησης της ιστορικής του ταυτότητας, βγαίνοντας ακόμα πιο σίγουρος και γεμάτος εμπιστοσύνη προς τον εαυτό του. Είναι ένα αναπάντεχο δώρο της τωρινής κοινωνικής πραγματικότητας.

Ο άνδρας δεν έχει ανάγκη να προσδιορίζεται πια από τον παραδοσιακό ρόλο του άγριου και απόμακρου αρσενικού, να κουβαλάει την ταμπέλα του "κακού" που του επιτρέπει να δείχνει "καλός", ούτε φυσικά από τα μεταφεμινιστικά μηνύματα που προκύπτουν από την αναγκαία μετακίνηση της μοντέρνας γυναίκας. Ο δρόμος για την αξιοποίηση αυτής της ευκαιρίας υπάρχει και συνδυάζεται με την αυθεντική επιθυμία και την εμπιστοσύνη προς τον εαυτό του, επιλύοντας άμεσα το υπαρξιακό κενό που πάει να παγιωθεί μέσα του. Δε χρειάζεται να περιμένει να φτάσει σε σημείο κρίσης για να διαχειρισθεί αυτή την κατάσταση, που με τη ματιά του τώρα και τα βιώματα του παρελθόντος, φαντάζει χαμένη.

Ο σύγχρονος άνδρας είναι έτοιμος να ανακαλύψει τον εαυτό του. Τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από το να έχει το θάρρος να είναι αληθινός στον εαυτό του, διατηρώντας τα στοιχεία που τον έχουν κάνει ήρωα στη μυθολογία, στα παραμύθια και στις ταινίες και εμπλουτίζοντας ακόμη περισσότερο το ρόλο του με νέα, δημιουργικά και εξελικτικά στοιχεία. Αντί όμως τώρα να σκοτώσει τους δράκους, τους εξωγήινους ή τους εχθρούς, η πραγματική πρόκληση για τους περισσότερους άνδρες στη σημερινή κοινωνία είναι να κατανοήσουν την αλήθεια της ουσιαστικής φύσης τους και στη συνέχεια να εξαλείψουν τους φόβους που θα τους εμπόδιζαν να ενεργήσουν σύμφωνα με αυτήν. 

Η ντροπή που νιώθει βαθιά μέσα του, μεταμφιεσμένη σε ανικανότητα, προβαλλόμενη με συναισθήματα φόβου και θυμού, ερχόμενος σε αμυντική θέση, μπορεί να αντικατασταθεί με ασφάλεια, αναδόμηση συναισθημάτων και κυρίως εστίαση σε λειτουργικές σχέσεις. Σε αυτόν τον εμπλουτισμό, δεν υπάρχει καλύτερος συνοδοιπόρος για τον άνδρα από τη σύζυγό του. Και θεραπευτικά, έχω δει ότι σχεδόν όλοι οι παντρεμένοι άνδρες, φέρνουν στη θεραπεία τη σχέση με τη σύζυγο, πάνω και από τον εαυτό τους και το ρόλο τους. Οι άνδρες χρειάζονται τις συζύγους τους να συμμετάσχουν σε αυτήν την πορεία, τόσο όσο χρειάζονται και τον ίδιο τους τον εαυτό.

---

Συγγραφέας: Χάρης Πίσχος, Ψυχολόγος ΜSc - Υπαρξιακός Συστημικός Ψυχοθεραπευτής

• Προηγούμενο
• Επόμενο